Ni Tomas Sumakel
Ang Problema Sa Sugilanon
(Ikaupat nga Bahin)
KON way problema, way sugilanon. Ang nakainteresado ning kinabuhia
mao ang problema. Matod sa awit Binisaya: "Bakakon ang mosulti nga
siya way suliran. / Bisag dato bisan pobre tanan dunay kagul-anan. /
Ang batang mahimugso niining kalibotan, tungod sa suliran, hilak
hibatian." Bitaw. Wa magbakak ang awit.
Kang kinsang problema ang atong sulaton? Kadaghan. Kon problema ang
hisgotan, kini ang numero unong hinungdan nganong di mahutdag trabaho
ang mga batid sa saykolohiya, ug puno kanunay ang hospital alang sa
nalisoan sa turnilyo.
Ug kadtong mga balidong mga problema lamang ang sulaton. Unsaon
pagbanabana sa bug-at nga problema? Kana depende sa matang sa pagka
tawo sa imong karakter. Ang dato di maproblemag bugas. Kon kini maoy
problema nga gilatayan sa imong sugilanon, napakyas ka. Ang pobre di
maproblemang graheanan sa kotse. Di kini kabahin sa reyalidad sa
iyang kalibotan. Kon kini ang imong subayon, katulog na lang kay
basig mas katuohan pa ang imong damgo kay sa anaa karon sa talad mong
sulatanan.
Kita di mawala, matod ni William Faulkner, tungod kay kita may kalag.
Kahibulongan bitaw nganong sa kalisod sa atong mga problema,
makangisi gihapon kita sa atong mga higala. Kaanindot nga kinabuhi
bisan sa mga problema. Busa ang sugilanon bahin sa problema tungod
kay mao kana kita. Sulbaron sa karakter ang problema, pakyas man kon
molampos. Makigbugno siya sa kusog nga agos sa kinabuhi. Tan-awang
sapa, ang iyang dinagayday. Usahay hilom, tulugkaron, ug way kibo sa
iyang agos. Apan kinsay nagdahom sa unahan kini mahulog sa usa ka
busay, mapusgay sa kabatoan. Unya hilom na man, daw laylay sa
nagdukang inahan sa kagabhion. Sa kataposan, mahisangko siya sa
dughan sa dagat. Ug kini hilom na usab. Ingon ana ang sugilanon.
Ang mga halinon kaayong nobela hilabihan kaadunahan niining problema.
May problema ang usa ka karakter nga mohatod ngadto sa laing mga
problema. Kahinganlan dinhi ang mga bantogang awtor sa dekada 60 sama
ni Mickey Spillane ug Max Brand. Ingon sa mga urban cowboy ang mga
karakter. Maglaway ka samtang magbasa sa ilang mga nobela. Daw
makapasmo kon di mo humanon sa pagbasa.
Sagad sa abunda niini mao ang mga detective stories. Unsaon pagsulbad
sa krimen? Kinsay nagbuhat sa krimen? Usahay talagsaon pa kaayog
kasulbaran nga makapanakla ka. Ambot kon may makalabaw ba sa kang
Edgar Allan Poe ning kategoriyaha. Sa "The Gold Bug" gipakita niya
ang paagi unsaon paghubad sa usa ka tinipigang sulat aron makaplagan
ang bulawan. Kinsay magtuo nga ang mamumuno sa "The Murders of Rue
Morgue" usa diay ka orangutan? Sa nagtungha pa kita, si Poe ang atong
gisipit-sipitan ug lagmit way sinuwat niya nga wa nato maukay.
Makapaintriga ang iyang mga sugilanong bahin sa mga maanyag nga
babaye (apan pulos nangamatay) sama sa "Morella", "The
Assignation", "Legiea", ubp.
Nagtuo ko nga kon nahimo pa lang mga tulisan ang mga magsusugilanon,
ambot kon hidakpan ba sa mga otoridad. Hanas silang mangitag sulbad
tungod sa kaadunahan sa imahinasyon.
Ayawg kalimot nga ang sugilanon maoy pakigharong sa mga suliran. Dili
imo. Iya sa karakter nga maoy nagdala sa sugilanon. Imo lang ang
pagpanimon kay ikaw mao ang maglalalang sa daghang mga kahibulongan
sa kalibotan. Di ba ginganlan ka man og gamayng Bathala?
Kon unsa kabug-at ang problema, kana ang banabanaon sa
magsusugilanon. Ayaw papas-anag usa ka sakong bato ang hulmigas. Ayaw
hatagig suliran ang karakter nga malisod uyamot ang pagsulbad sa
iyang katakos. Nakabantay ka sa gihimo sa mga segunda klaseng
pelikula nga kay wa na may mahimo ang karakter sa iyang suliran,
hatagan dayog liot sa direktor kun tagsulat. Wala na. Natabla ang
tanan. Gipatay na lang nga way hinungdan. Ug mopauli ka nga mosaad,
mag-usab pay layog!
Ang mga dramaturgong Griyego (labi na ang mga hanas sa dulang
trahedya sama ni Sophocles, Aristophanes, Euripides) migamit sa deus
ex machina (Diyos sa makina) kon ang krisis sa karakter hilabihan na
kalisod. Dunay plataporma sa esenaryo nga molusad nga luwanan sa mga
Diyos aron luwason ang aktor. Apan kini gidawat nila kay kabahin man
sa kombensiyon sa ilang mga pagtuo. Sa atong panahon, kini di na
magamit.
Kini ang akong proseso: Una, ang problema wa dahoma nga moabot apan
miabot. Ikaduha, mangitag paagi ang karakter nga kini masulbad. Unya
ang catharsis (pagsipong sa mga emosyon nga daw dakong baha). Kon
kini ang imong paagi, sayon ra ug lagmit maimo ang pagakpak.
Busa—
May karakter nga adunay problema ug siya mangitag sulbad. Sayon ra.
Matod ni Junne Cañizares, kapakapa lang kay sa madugayg sa madali
maantigo ka rang molangoy. Apan kini sab ang ako: Ayawg pangahas og
tidlom sa dakong lawod kon wa kay manluluwas. Kini lang una: suwata
ang duol sa imong kasingkasing, ang anaa sa imong kasilinganan. Kini
nagtipig gihapon og dagkong sugilanon nga wa mo lang himatikdi.
Kon miungot ang imong dagang, kana usa ka dakong problema. Karon, naa
ka nay temang mahimong sulaton.
(SUMPAYAN)
No comments:
Post a Comment