Ni Tomas Sumakwel
Ang Pagpaila Sa Karakter
(Ikawalong Bahin)
NAHISGOTAN na kini natog lakbit sa miaging mga gula. Apan pakadak-an
ta kini kay aron matin-aw. Agig balik-lantaw, ang estorya sa karakter
maoy nakapainteresante sa sugilanon. Apan lagmit mangutana ka, kinsa
mang mga tawhana ang mahimong sulaton diha sa sugilanon? Angay tang
masayran nga dili sugilanon sa ordinaryong mananagat, mag-uuma,
tulisan, ubp. ang higugmaon sa magbabasa. Sama nga dili tanang guwapa
ang angay higugmaon. Kinahanglan nga ang karakter (ilabi na sa
protagonista) may katalagsaon, dili tipikal. Aduna siyay hiyas nga
nakapalahi tandi sa uban nga parehas niyag matang. Kon kining birtuda
mokalipikar sa imong nahunahunaang sulatong karakter, pagsaulog kay
imo na ang 75 porsento sa kalamposan. Hinuon, ang 25 porsento nag-
agad sa imong pagpresentar sa maong karakter; sa imong pagpangamot
(craftmanship). Sagad sa nagbansay-bansay pa, ang ilang ihulagway mao
ang tipo ug dili ang partikular nga tawo. Pananglit, buot nilang
ihulagway ang mga mag-uuma sa Ban-aw, sulaton nila ang heneral nga
hulagway sa usa ka tipikal nga mag-uuma sa Ban-aw. Ang buhaton sa
magsusulat mao unta ang pagsuwat sa usa ka mag-uuma sa Ban-aw nga
nakapalahi kaniya sa ubang mag-uuma sa maong dapit.
Dihang gitudloan pa si Guy de Maupassant ni Gustave Flaubert pagsulat
og piksiyon, giingnan niya ang nahauna: "Ihulagway nako ang estorya
sa mananagat nga imong sulaton nga lahi sa usa ka libong mananagat
nga miagi karong adlawa diha sa dalan."
Apan unsaon man nato pagpasulod ang hiyas sa atong mga karakter? Kon
nakabantay ka sa popular nga mga TV drama series mailhan na nimo ang
bida ug kontrabida: ang binundakan sa ilang tingog, ang ilang
binistehan, ang linihokan. Kon magkupot ganig kopa sa alak dayon
mobahakhak, awtomatik kontrabida dayon. Ang iyang linihokan ug
aktuwasyon maoy nagpakita sa iyang pagka karakter. Kay kon moingon pa
gani ang karakter nga siya ang kontrabida o siya ang bida, iuli sa
magbabasa ang magasin o libro ug mangita og laing kalingawan. Kon
ingon niini ang imong sinulat, kini dili sugilanon kondili saynopsis
lamang sa buot mong sulaton. Busa balik ta sa balaod: ayaw isulti ang
sugilanon, ipakita hinuon.
Angay lang bantayan nga ang hiyas sa karakter nga buot mong ihulagway
maayong pagkamaniobra. Anaa gyod siyay sugilanon nga angay sa
pagsugid. Sugilanon nga makapainteres sa kalibotan.
Magpahimugso kag karakter ug hatagan nimo siyag estorya. Unya
pasagdan mo siyang maghinugid sa talagsaon niyang kaagi ngadto sa
magbabasa. Sa gikaingon ko na, kalimti ang imong kaugalingong interes
ingon nga tagsulat. Likayi ang editorializing sa imong sinulat. Okey,
duna kitay ipasulod nga kaugalingong mga pangagpas. Apan ipaagi kini
sa kalihokan sa karakter. Siya ug dili ikaw. Matod ni Thomas Hardy,
ang sugilanon ug nobela dili usa ka argumento; ang usa ka alagad sa
arte matinud-anon gayod nga morepresentar sa iyang pagbati.
Himoa nga ingon sa ang karakter mismo ang nakighinabi sa mga
magbabasa (Basaha kon giunsa kini paggamit ni V.S. Naipul sa "Half A
Life" niyang nobela.) Apan wa kini magpasabot nga first person
narrator gyod o sa protagonista maglatay ang sugilanon. Mahimo
gihapon kini sa ubang punto de bista. Sa sugilanong "Bayad Sa Giutang
Nga Kinabuhi" nga napatik sa Bisaya, didto ang magsusulat mosulod sa
kahimatngon sa antagonista. Belib kaayo ko sa tagsulat. Kadtoy
pasundayag gyod sa abilidad sa usa ka magsusugilanon. Hinumdomi nga
kon ang sugilanon sama gani sa sirkador nga naglatay og pisi ibabaw
sa entablado, kini makalingaw kaayo. Apan kon ang pisi nga gilatayan
anaa lang gani sa yuta, way malingaw. Sa acceptance speech ni Ernest
Hemingway sa Nobel Prize miingon siya nga ang atong sulaton mao
kadtong piyesa nga halos dili na maabot sa tawhanong abilidad. Lisod
no? Apan ayaw lisda ang imong sugilanon. Ang bokalista sa "The
Eagles" miingon sa ilang konsiyerto: "It takes ten years for me to
write this song but it only takes three minutes to sing." Di layo
niini ang pagsulat og sugilanon.
Paningkamotan gayod sa nagtuon-tuon pagsulat og sugilanon ang
pagmugnag karakter nga importante sa panud-ong sa magbabasa. Himoang
importante ang usa ka tulisan, pari, mamumuno, ubp. Nahimong
mahinungdanon sa magbabasa ang usa ka kawatan og ruska sa riles sa
sugilanong "The Malefactor" ni Anton Chekhov. Ang hayop nga anak sa
iro ug lobo nahimong importante sa "White Fang" ni Jack London. Ang
batang biniyaan sa amahan nahimong importante sa sugilanong "Impen
Negro" ni Rogelio Sicat. Ang ulipon nahimong importante sa "Alyosha,
The Pot" ni Leo Tolstoy. Ang mga sugarol nahimong importante
sa "Bingo" ni Edgar S. Godin. Ang tawong ginapos sa way igong
hinungdan nahimong dugokan sa "The Bound Man" ni Ilse Aichinger.
Ang buhaton sa magsusugilanon mao ang pagpresentar sa iyang labing
mahinungdanong karakter diha sa unang bahin sa sugilanon. Sa sinugdan
pa lang angay nang masabtan sa magbabasa ang kaimportante sa maong
karakter aron padayonon ang sugilanon pagbasa. Ayaw tugoti nga adunay
secondary character nga magsamok sa sinugdanan. Kon mapaila mo na,
ipasulod dayon ang punto nga ang karakter nga imong gipaila
makalingaw kaayo sa magbabasa. Nga siya may ikapaambit nga angay sa
pagbasa. Nga ang sitwasyon diin ang karakter nalambigit mahinungdanon
kaayo sa naulahi. Tungod niini, mabatyagan sa magbabasa nga nagdis-og
ang imong sugilanon.
Ipakita ang imong karakter nga naglihok. Palihoka siya. Ang sobrang
narrative makapabakya sa sugilanon. Makapamatuod ang mga editor nga
95 % sa mga nagkat-on-pang-mga-magsusulat di maantigong mopalihok sa
karakter. Si higalang Juan S.P. Hidalgo [bantogang magsusugilanong
Iluko] naghinugilon kanako kausa sa iyang kasinatian dihang nahimo
siyang literary editor sa Bannawag magazine. May bag-ong magsusulat
nga iyang gitambagan: "Nindot kaayo ang imong sugilanon, pero mas
monindot pa gyod kon imo siyang pakawton sa ulo bisag panagsa lang."
Ang buot niyang ingnon nga ang karakter dili usa ka talking machine
kondili usa ka tawo nga moreak sa usa ka sitwasyon nga iyang
gikalambigitan. Kon unsay reaksiyon sa karakter sa lainlaing
sitwasyon, kini nag-agad sa kasinatian sa magsusulat. Magamit dinhi
ang diyotayng nakat-onan sa sikolohiya sa magsusugilanon.
Paningkamotan sa tagsulat nga ang magbabasa mismo ang makadawat sa
unang impresyon sa sugilanon. Anaa ang kapresko sa estorya. Morag
anaa sa kamot sa magbabasa ang kinabuhi sa obra. Kon dili man
interesado ang magbabasa sa problema sa karakter, apan labing maayo
nga importante kini sa karakter. Pananglit, ang preconceived idea sa
magbabasa nga "kuwanggol ang babaye nga mahigugma sa lalaking dunay
asawa" busa man gani dili siya interesado sa estorya nga ingon niini
og subay. Apan tungod sa kahanas sa magsusugilanon (kay maayong
pagkapresentar ang mga sitwasyon og karakter) nainteresado na lang
hinuon siya ug moingon: "Paskan! Tinuod bitaw, no. Di gyod diay lalim
kon masangko ta sa ingon nga sitwasyon, uy."
Timan-an ta nga ang karakter, segun sa buot ingnon sa maong pulong,
usa ka batasan. Unsa goy karakter. Ang ubang magsusulat nagtuo nga
ang kinabuhi sa karakter mao lang ang paghatag kaniyag ngalan, edad,
usahay adres, trabaho, ubp. Kini dili pa garantiya nga mabuhi na ang
minugna mong fictional persons. Gani, mahimo man nga wala kining
tanan diha sa sugilanon. Kon wa na kinahanglana nga nganlan pa ang
karakter, nganong butangan pa man gyod natog ngalan? Ang importante
nga naay karakter bisan sa iyang pagka walay ngalan. Ang "The Hunger
Artist" ug "First Sorrow" ni Franz Kafka, "The Third Bank Of The
River" ni Joao Guimaraes Rosa, "The Gentleman From From San
Francisco" ni Ivan Bunin managsamang walay ngalan. Makapanakla ka
kang Ernerst Hemingway sa iyang "A Clean Well-Lighted Place" diin ang
tulo ka karakter ginganlan lang niyag young waiter, old waiter ug old
man. Nakaseguro ko nga kon gibutangan pag ngalan sa naasoyng mga
tagsulat ang ilang mga sugilanon, wala silay makuhang pagakpak. Apan
dili lang ang pagka walay ngalan sa mga karakter ang bugtong birtud
sa maong mga sugilanon kon ato gyong tun-an. (Gidasig ko ang mga
nagtuon pagsulat sa pagbasa sa maong mga sugilanon aron masabtan ang
mga punto nga atong gidiskuter. Ang kritikal nga pagbasa makapahait
usab sa atong dagang.)
Pasagdan nato ang karakter nga mangitag solusyon sa iyang mga
suliran. Siya ang maghinuktok. Matod ni Elliot Blackiston sa
librong "How To Write Short Stories": "The solution should be brought
about by the character's own cleverness, ability, initiative,
perspicacity, intelligence. And, above all, the chief character must
effect a solution in a convincing way." Kinahanglan gyod nga dili
mabatyagan sa magbabasa nga ang solusyon sa problema gipugos lang.
Paningkamotan sa magsusugilanon nga natural ang dagan sa estorya.
May mga magsusugilanon nga nagbuhi og karakter. Morag hinigugma nga
di malaksi sa ilang dagang. Ang nakanindot kay kini nabuhi gayod nga
morag anaa na sa kalibotan sa reyalidad. Si Gremer Chan Reyes sa
iyang Emmanuel. Si Juan Ramon Jimenez sa iyang Platero (usa ka
donkey). Si Ernest Hemingway sa iyang Nick Adams. Si Mark Twain sa
iyang Huck Finn, Tom Sawyer ug Jim. Si Benjamen Montejo sa iyang Nong
Perfecto. Si John Stienbeck sa iyang Doc, Mac, ug Tom
Ang sugilanon maoy pakigbugno sa mga karakter sa kalibotan nga ilang
nahidagsaan. Sa imong handurawan anaa ang mga karakter nga nagpangita
sa ilang magsusugilanon.
(SUMPAYAN)
No comments:
Post a Comment