Ni Tomas Sumakwel
(Ikaunom nga Bahin)
Ang Sinugdanan
SUGDAN ang sugilanon sa labing makaiikag nga bahin. Kini ang imong
katian paingon sa kasingkasing sa mga magbabasa. Hinuon, wa man usab
kini magpasabot nga ang ubang bahin— ang tunga-tunga ug kataposan —
laay ug makapaduka. Apan angay tang masayod nga himilian ang
magbabasa kay mag-usik god siyag oras ug kuwarta alang sa imong
sinulat. Busa sayop ang pagtuo sa uban nga ang sugilanon magasaka ug
magasaka ngadto sa labing kulbahinam nga bahin. Ngano man diay kon
ang sinugdanan himoon mo usab nga kulbahinam? Ang ubang mga
magtutudlo nagsugyot usab niini. Ang bantogang Greyigong magbabalak
nga si Homer misagop usab niining maong pamaagi.
Ang sinugdanan maoy motibasyon sa mga magbabasa sa pagpadayon. Mas
maayo nga dinhing bahina makita na ang saad nga nagpaabot sa unahan.
May ilhanan na nga ang mobasa di masagmuyo. Ug mao sab kining mga
sugilanona ang pinangga sa mga editor. Sa kahagip-ot sa oras editor,
siya di na maghago sa pagbasa sa sugilanong tab-ang ang sinugdanan.
Gawas pa, ang basurahan duol ra kaayo sa iyang talad. Kapila ray
pagsalibay.
Bisan gani sa mga sulti-sulti lang, imong mamatikdan nga kadtong mga
himinawan nga mga estoryador hanas kaayong mokati sa atensiyon sa mga
tigpaminaw. Ang mga magtutudlo sa tulunghaan nasayod sa bili sa
motibasyon sa kalamposan sa ilang pagtudlo. Ang motibasyon anaa gayod
sa sinugdanan kay kon dili, mangatulog ang iyang mga tinun-an. Ug
mapakyas na siya sa katuyoan.
Ang sugilanon dili gyod sugdan sa ordinaryong mga butang. Dili kini
sugdan sa normal nga dagan sa panghitabo. May kahibulongan gyod.
Pananglit: ang malinawon nga lungsod sa San Quintin natugaw sa kalit
nga pagtungha sa tawong duhay nawong.
Magkutlo tag pipila ka klasikong sinulat nga bantogan sa ilang
katalagsaong pagkasugod:
As Gregor Samsa awoke one morning from uneasy dreams he found himself
transformed in his bed into a gigantic insect. ("The Metamorphosis",
Franz Kafka)
It was the best of times, it was the worst of times, it was the age
of wisdom, it was the age of foolishness, it was the epoch of belief,
it was the epoch of incredulity, it was the season of Light, it was
the season of Darkness… ("A Tale Of Two Cities", Charles Dickens)
This is, for all the world's unbelievers, the true account of Big
Mama, absolute sovereign of the Kingdom of Macondo, who lived for
ninety-two years, and died in the odor of sanctity one Tuesday last
September, and whose funeral was attended by the Pope (Big Mama's
Funeral, Gabriel Garcia Marquez)
Kinsay di maintriga niining maong mga sinugdanan? Tiaw mo kon usa ka
adlaw niina ang usa ka tawo mahigmata na lang nga mahimong usa ka
insekto? O kaha sa panahon nga malisod hulagwayon kay ingon sa
natuyamok ang tanan? Kinsa ba kini si Big Mama nga ang kamatayon
tambongan man gyod sa Santo Papa?
Basahon mo gyod aron pagsusi kon ngano… kon ngano nga naingon man ang
estorya. Gani, may nabasahan ako kaniadto nga ang katuyoan kuno sa
tawo nganong mobasa og sugilanon mao nga aron masayod unsay
kataposan. Apan unya na kana kay ania pa kita kon unsaon paghimo sa
sinugdanan.
Ang buhaton sa magsusulat mao ang paglarawan una sa iyang sulaton.
Ang dagan sa mga hitabo (plot outline) kinahanglan nga nahuman na
pagplano segun sa ato nang natun-an. Unya modeterminar dayon siya kon
haing bahina ang makaiikag. Sagad sa hanas nga magsusulat magsugod sa
presenting hitabo. Napamatud-an na kining maong pormula: presente,
balik-lantaw, dayon motunga ang sugilanon sa presente. Ang ingon
niini sayon kaayo: may tawong buang (ipakita sa presente), nganong
nabuang (iyang kagahapon o balik-lantaw), linugdangan sa iyang pagka
buang (balik sa presenting aksiyon).
Apan mahimo usab nga sugdan kini nga paatras og paatras. Ang "The
Gold Bug" ni Edgar Allan Poe ehemplo niini. Nangita una ang mga
karakter sa bulawan ug naulhi na ang katarongan nganong ingon niadto
ang ilang pamaagi sa pagpangita sa bulawan.
Mahimo usab nga ganiron sa tagsulat ang kronolohiya sa mga hitabo.
Ang gabayan niini mao ang: ug human niadto mao… ug human niadto mao…
Ma-bisan unsa ang pamaagi sa magsusugilanon, anaa sa iyang mga kamot
ang kagawasan. Ang mahinungdanon nga kini makaiikag gayod nga
pagkasugod.
May magsusulat nga gipangutana ko kaniadto, unsa ang iyang sugilanon.
Apan ang gitubag niya nako mao ang "bahin ni, Bay, sa usa ka tawo
nga…". Sa tinuod lang, dili ingon niana ang sugilanon. Ang iyang
giasoy nako mao lang ang dagan sa sugilanon (plot) ug dili gyod mao
ang sugilanon. Angay tang timan-an nga ang plot biste lamang sa
sugilanon. Ang sugilanon mao ang reyalidad nga buot ipintal sa
tagsulat.
Kon nasayod lang ang magsusulat hain ang kasingkasing sa iyang
sugilanon (kay mahimo man kini sa bisan diing parte sa sugilanon) ug
nasayod unsay sugilanon di siya maglisod pagdagmay sa epektibong
pagsugod. Sa kasingkasing ka magsugod, higala. Anaa diha ang
makaiikag nga bahin. Bisan ang mga diyarista may gitawag nga inverted
pyramid sa ilang mga sinulat. Mag-una ang labing hinungdanong bahin.
Apan magbantay ta— ug magbantay gayod— kay ang sugilanon dili sama sa
mga balita. Ang punto kong buot ipasantop mao lang ang kapanagsamahan
sa duha ka matang, sa piksiyon ug balita, sa ilang mga tinguha pagkaw-
it sa atensiyon sa mga magbabasa. Dinhing bahina parehas ra. Ang
nakalahi lang kay malalangon ang piksiyon samtang teknikal ang
balita. Ug kay ang malalangong pagsulat labihan man kagawasnon, walay
balaod sa panulat nga mopreso kanimo. Ang arte nabuhi lang tungod sa
reinvention. Apan nakaseguro ko nga nakabentaha ang magsusugilanon
nga nakasinati usab sa pagka tigbalita. Ang estilo ni Ernest
Hemingway gikan sa leksiyon sa iyang pagka reporter sa Kansas City
Star. Si Jack London nahimo usab nga koresponsal sa gubat. Si Stephen
Crane nahimo unang freelance reporter sa wa pa mahimong magsusulat.
Sa katitikan Binisang Sinugboanon, si John Tam. Ybañez ug Bebooth
Duetes may susamang kapalaran.
Maningkamot lang sab ang magsusulat nga ang iyang sinugdanan may
kalabotan gayod sa ubang bahin. Di niya kalimtan ang coherence.
Mamalikas ang magbabasa kon nagdala og pusil ang mga karakter sa
sinugdanan apan nagsinumbagay na lang hinuon didto sa kataposan
(gawas lang kon may hinungdan). Estrikto si Anton Chekhov niining
bahina.
Apan pasayloon ta niining bahina ang avant-garde nga mga magsusulat
labi na ang nagpraktis sa suryalismo. Ang mga magsusulat sama ni
Andre Breton (usa sa nag-unang exponent sa surrealism, ang iyang
nobelang bantogan mao ang "Nadja") mipahimulos sa mga pagtuon ni
Sigmund Freud bahin sa psychoanalysis aron mugnaon ang manipesto sa
awtomatikong pagsulat ug ang kapuslanan niini sa arte. Apan sila
nasayod kaayo sa ilang gibuhat. Busa dili ta mahibulong sa iyang
deklarasyon nga "Ang elepante mananakod" nga unta ang elepante dili
man usa ka matang sa sakit.
Sa mga bag-ohan, ang coherence lang una sa sinugdanan ug kataposan
maoy pakabatiron. Ang sugilanon nga di makatunga sa iyang pagsalom
malumos gayod. Usa kini ka elementaryang hilisgotan sa pagsulat apan
may panagsa pang mahikalimot.
Ang unang timailhan sa maayong sugilanon mao ang "singleness in
effect". Daw moatake sa magbabasa nga sama sa boltahe sa kilat. Bang!
Sama sa gisaliyaban kitag init nga tubig. Makatambulingaw ug ang
magbabasa wa masayod kon unsay iyang buhaton human siya makabasa sa
imong sugilanon. Ang magbabasa nahimong kometa nga nawala sa mga
siglo. Tan-awa ang sugilanon nga nag-ungot karon sa imong makinilya
kon nagbaton ba niini nga hiyas.
Apan labaw sa tanan, ang magsusulat mosulat gayod. Ang nakalahi ni
Galileo sa ubang astronomo sa iyang panahon mao: samtang ang uban
nagpunayg basa sa mga libro aron mahimong batid sa kawalaan, si
Galileo nagsigeg tan-aw sa kahimayaan sa mga bituon.
Sugdi karon ang dako mong sugilanon nga makapakurog sa kalibotan.
(SUMPAYAN)
No comments:
Post a Comment