Ni Tomas Sumakwel
Ang Pagplano Sa Sugilanon
(Ikaduhang Bahin)
ANG sugilanon usa ka panagsangka sa mga puwersa nga tawgon tag
conflict. Ang conflict maoy dalan nga subayon sa sugilanon. Ug mao ra
gayoy subayon. Gisultihan kita sa mga magtutudlo nga ang sagad sa
paboritong sangka sa sugilanon mao ang tawo batok isigkatawo, tawo
batok katilingban, tawo batok kalikopan, tawo batok kaugalingon, o
kaha tawo batok Diyos. Kini ang imong sulaton, bistehan.
Ang sugilanon mahimo lamang lamian kon ang puwersa nga magsangka
pulos lig-on. Dili ordinaryo ug lisod ang paghatag og opinyon kinsa
ang magmadaogon. Unsay lami kon ang propesyonal nga boksingero makig-
andohay sa walay bansay? Ngano? Tungod kay tataw kaayo kinsa ang
magmadaogon.
Kon ang sugilanon mo bahin sa usa ka ulitawo nga nangandam og maayo
aron sugton sa iyang gihalaran unya diay to, sa himanhiman pa,
giguroy lang niya ang babaye sa kalibonan kay humok kaayog ilong,
unsay kapuslanan sa iyang pangandam? Ang atngan sa magbabasa mao:
sugton na ba gyod kaha si Undo nga maayo na man ang iyang hinapay?
Kini ang subayon sa mat-an nga magsusulat. Apan ang ehemplo ta,
ilustrasyon lang kay kini way lami nga estorya. Busa—
Pasangkaa ang duha ka puwersa. Pananglit: buot ni Pedro nga moeskuyla
apan ang iyang mga ginikanan way ikagasto. Dayon nakahunahuna siya
nga mag-working student apan naglisod siya kay apiki na kaayo ang
iyang panahon. Dayon lain pang mga problema ang miabot. Gimolestiya
ba kaha siya sa iyang amo. Wa suweldohi. Ang kalibotan morag nahimo
na nuon niyang kontra. Kon molampos ba siya o dili sa iyang
pakigbisog, kini maoy atngan sa mga magbabasa. Anha kita mangita sa
atong kaugalingon. Ug moingon ang atong hunahuna: unsa kaha, no, kon
kita pay naingon?
Dunay daghang mga bag-ohan nga dali kaayong madala sa tinuod nga mga
hitabo. Ila kining sulaton ug di gani pabuyag sa editor kay kuno
nahitabo sa ilang silingan. Angay tang timan-an nga dili tanang
makita sa kinabuhi mahimong usa ka sugilanon nga hitsas na sa parte.
Duna tay taktakon ug idugang. Ang panugilanon usa ka panulat nga
malalangon (creative writing). Dili nato kopyahon ang kinabuhi. Unsay
nalalang kon imo lang diayng gikopya? Unsay nakalamian niana? Adunay
mga maayong kaasoyan, gani makapakulo sa atong pagbati apan dili
gayod sugilanon. Pananglit, kanang gipatik nga mga story of survival
sa Reader's Digest makalingaw kaayo. Apan lagi, dili gayod sugilanon.
Basehi lang ug himoang binhi sa panulat ang imong nakita. Sugnod.
Agipo sa kadasig.
Makapasayon sa panulat ang pagtipig og kuwaderno nga naa kanunay sa
bulsa kon ugaling may mosantop sa hunahuna o may makita nga
makapaturok sa kaikag. Isulat sa laktod. Ang bantogang nobelistang si
Henry James nagtinil niini ug gani gipublikar nga mihalin usab (The
Notebook of Henry James). Dili masabtan ang maong sinulat kay
personal man lang sa nobelista ug lagmit gigamit niyang kasangkapan
sa kasayon. Morag kinakhaan sa itik ang sulod niini nga si James ray
nahibawo. Karon nga ania na kita sa Edad Elektroniko, may baligya
nang mga pocket organizer nga sayon pindoton ug komportable kay
mahimo mang ikonekta sa usa ka dagitabyan alang sa pagtipig.
Pananglit sa akong organizer, mabasa mo kining mosunod:
Hapon, luneta, nagbisiklita (nagtuyok ang ligid dihang natumba),
bata, nagkaog kornik, lago, tisirt (may marka univ. of the east).
Milutaw ang kamingaw sakay sa balod, ubp. (ideya balak)
4-3-05 / nagtan-aw kog tv (balita: patay Sto. Papa), SF-12, babaye
miali sa linya sa akong mga mata… paa, puti hamis, ok lang, damgo,
mel tiangco, Ratzinger…
Dili ka makasabot kay ako man lang kining kuris-kuris. Apan kini maoy
makakati sa akong hunahuna alang sa pagpangabyog og materyal nga
masulat; mugbo nga mga anekdota nga may kahigayonan nga magamit sa
umaabot nga mga adlaw.
Kon ang magsusulat way gidala-dalang kuwaderno, pocket organizer o
unsa pa dihang dali makudlisan, lupig kaayo siya sa bata nga
nagbadlis-badlis lag uling sa mga paril.
May magsusulat nga moingon nga di kasulat kon way inspirasyon. Sa usa
ka habig kini husto man gihapon. Apan kon naa ka ra sa pagpaabot sa
imong inspirasyon, ang oras mo nausik ug lagmit nga ikaw higutman.
Kon kita mahigugma, nindot kaayong isulat bahin sa gugma. Apan ayawg
kalimot nga bisan diha sa kasubo kita makasulat usab. Ang buot kong
ipasabot, bisan unsang matanga sa pagbati nga nag-ulipon kanato, kana
igo na kaayong inspirasyon. May duha ka balak si Ezra Pound bahin sa
Chicago nga gisulat sa managlahing higayon. Ang usa masub-anon
samtang ang lain nagsaulog sa kahalangdon sa dapit. Kini gihisgotan
ko pagmatuod nga bisan unsa ang atong mood, makasulat kita kon tuyoon.
Nakasuway kog sulat sa menteryo, basahonan, barbekyuhan. Ang
magsusulat di na angay pang manundog nako kay mosugot siyag sa dili
may manerismo ra nga moabot niya nga hinatag sa mga musa.
Kon pagpasayon lang ang atong hisgotan, wala nay molabaw sa
magsusulat nga may latid, giya, outline. Kon kini himoon sa usa ka
magsusugilanon, lupigon niya ang katulin sa manatad. Anaa na god sa
usa ka pirasong papel ang mga hulagway, pamaagi sa pagpadagan, mga
hitabo nga subayon sa karakter, problema, ubp. Hinuon, mahimo man
gihapon nga pormahon kining tanan diha lang sa hunahuna. Depende lang
sa ayon sa magsusugilanon. Ang dagkong buhat dinhi sa kalibotan
gigahinan og taas nga higayon sa pagpasantop. Ang atake ni bin Laden
sa Amerika lupig pay plano sa pag-adto sa Buwan. Kon kini gihimo sa
tanan, nganong di himoon sa magsusulat?
Apan bisan sa taas nga panahon sa pagplano, may mga higayon nga kita
mountol. Morag bikogan ang tekla sa makinilya. Morag nahubsan sa
tinta ang niwniwan. Hatagig pasensiya ang imong kaugalingon. Kini ang
writer's block. Morag sa tan-aw mo, paril nga di mabuslot ang anaa sa
imong atubangan. Ayaw kinig banggaa sa imong ulo kay mabuklan ka.
Hinuon, pagayon-gayon. Suroy sa mga dapit nga makalingaw. Dangtag
semana, baliki ang lamesa kay uban kanimo karon ang mga tangke sa
panggubatan nga makatabang pagbuslot sa paril. Matod ni Ernest Miller
Hemingway, kon magsulat kuno siyag nobela mora kuno siyag nakigbugnog
leyon. Si Edgar Allan Poe usab nagtuo nga kinahanglan siyang mosulat
kay buot niyang hinginlan ang mga demonyo nga anaa magpuyo sa iyang
kaugalingon.
(SUMPAYAN)
No comments:
Post a Comment